พระเวสสันดรแนวตะวันตก วัดราชาธิวาส

มื่อคนไทยได้มีโอกาสศึกษาวิชาการสมัยใหม่ที่ตั้งอยู่บนหลักเหตุผลตามแบบตะวันตกมากยิ่งขึ้น ก็เกิดความรู้สึกว่าความเชื่อในเรื่องอิทธิฤทธิ์ ปาฏิหาริย์ โชคลางของขลังเป็นเรื่องเหลวไหล งมงาย สอดคล้องกับเมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงปฏิรูปศาสนา เพื่อให้พุทธศาสนิกชนเปลี่ยนความเชื่อที่งมงายเข้าสู่แก่นของธรรมะที่แท้จริง การแสดงออกทางด้านศิลปะก็สะท้อนความคิดนี้ได้อย่างมาก เช่น มีการวาดภาพที่สื่อถึงเหตุการณ์จริงในประวัติศาสตร์ หรือปริศนาธรรม รวมทั้งการวาดภาพเหมือนซึ่งแสดงออกถึงแนวคิดสัจจนิยมตามแบบตะวันตก การเขียนไตรภูมิ โลกสัณฐาน ที่ไม่เป็นความจริงตามหลักวิทยาศาสตร์เสื่อมความนิยมลง ส่วนการเขียนเวสสันดรชาดกที่วัดราชาธิวาสนั้น ก็ได้ปรับเปลี่ยนการแสดงออกให้เป็นสัจจนิยมเช่นเดียวกัน ความมุ่งหมายที่แท้จริงคงไม่ได้ต้องการแสดงอดีตชาติของพระพุทธเจ้าที่เหนือธรรมชาติและเกินความเข้าใจของมนุษย์ หากแต่ต้องการนำเสนอธรรมะที่เป็นแก่นของชาดกเรื่องนี้ซึ่งก็คือ ทานบารมี ซึ่งพระเวสสันดรได้สั่งสมไว้ในชาติสุดท้าย จะสังเกตได้ว่า จิตรกรรมเวสสันดรชาดกที่นี่หลีกเลี่ยงการแสดงสิ่งเหนือธรรมชาติ หรือการแสดงพลังของเทพเจ้า ดังปรากฏในกัณฑ์ทศพร ซึ่งเล่าเรื่องการรับพรสิบประการจากพระอินทร์ของพระนางผุสดี ถูกเขียนซ่อนไว้ในกลีบเมฆอย่างเลือนลางในพื้นที่ของกัณฑ์หิมพานต์ หรือกัณฑ์สักบรรพ ซึ่งในจิตรกรรมไทยประเพณีมักวาดพราหมณ์มาทูลขอพระนางมัทรี แล้วกลับกลายเป็นพระอินทร์เหาะขึ้นด้านบน แต่ที่วัดราชาธิวาสนี้ แสดงเพียงภาพพระเวสสันดรหลั่งทักษิโณทกให้พราหมณ์เท่านั้น และถ้าหากไม่ทราบเรื่องมาก่อน จะไม่สามารถคาดเดาได้เลยว่าเป็นพระอินทร์แปลง การแสดงกัณฑ์ต่างๆออกเป็นภาพนอกจากการไม่พึงแสดงออกถึงพลังเหนือธรรมชาติแล้ว ยังคงยึดถือแนวประเพณีเป็นเกณฑ์ จุดมุ่งหมายคงจะเพื่อให้ผู้ชมรับรู้ได้ทันทีว่าเป็นตอนของกัณฑ์ใด แต่ก็มีรายละเอียดปลีกย่อยซึ่งท่านผู้วาดได้กระทำไว้ ซึ่งแตกต่างจากแนวประเพณีที่เป็นแบบแผนอยู่บ้าง เช่นการรวมกัณฑ์ชูชก กับจุลพนไว้ด้วยกัน โดยเขียนต่อเนื่องกัน ภาพชูชกหนีสุนัขขึ้นต้นไม้ เป็นตัวแทนของกัณฑ์ชูชก ส่วนภาพพรานเจตบุตรเป็นตัวแทนของกัณฑ์จุลพน หรือการรวมกัณฑ์ทศพรและหิมพานต์ไว้ในฉากใหญ่ฉากเดียว แม้ว่าจะเป็นกัณฑ์ที่ต่อเนื่องกัน แต่เวลาของเหตุการณ์ทั้งสองต่างกันมาก ซึ่งเป็นลักษณะของ narrative continutied ซึ่งถ้าหากเป็นจิตรกรรมไทยประเพณีอาจมีสินเทาหรือภาพทิวทัศน์แบ่ง หรือการวาดภาพเน้นฉากเริ่มต้นและฉากจบของเรื่องไว้ในกรอบใหญ่เป็นพิเศษบนด้านแป สำหรับความสอดคล้องกับประติมากรรม ก็เกิดการแสดงออกซึ่งแตกต่างไปจากอดีตเช่นเดียวกัน ในจิตรกรรมไทยประเพณี เบื้องสะกัดหน้ามักจะเขียนภาพมารผจญ เสมือนว่าองค์พระประธานกำลังทรงพิชิตหมู่มาร แต่ในวัดราชาธิวาส บทบาทของพระประธานกลับกลายเป็นเหตุการณ์เทศนาโปรดเหล่าศากยกษัตริย์ที่กรุงกบิลพัสดุ์ และเกิดฝนโบกขรพรรษ อันเป็นเหตุให้ตรัสเล่าเรื่องเวสสันดรชาดก ความสอดคล้องอีกประการหนึ่งก็คือ พระประธานคือพระสัมพุทธพรรณีและพระนิรันตรายซึ่งอยู่เบื้องหน้าพระประธาน เป็นพระพุทธรูปที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสร้างขึ้นโดยมีพระราชประสงค์ให้มีลักษณะใกล้เคียงธรรมชาติ ละทิ้งมหาบุรุษลักษณะซึ่งเหนือมนุษย์ไป อาจจะเป็นไปได้ว่าการเขียนภาพแบบสัจจนิยมเช่นนี้ก็เพื่อให้ต้องกับพระราชประสงค์เดิมของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และสอดคล้องกับฐานะความเป็นวัดฝ่ายธรรมยุตนิกายซึ่งโปรดให้ตั้งขึ้นเพื่อปฏิรูปพุทธศาสนาให้บริสุท.